Volg je eigen pad, neem de regie, ken je rechten en opties en maak weloverwogen beslissingen – voor veel zwangeren staan de maanden voor de bevalling in het teken van keuzes maken. Wel of geen prenatale diagnostiek? Echo’s? Vaccinaties? Waar ga ik bevallen, en met wie? Wat zijn de risico’s en hoe zwaar wegen ze voor mij? Welke interventies wil ik niet, of alleen onder bepaalde voorwaarden?
Waarom is zelf keuzes maken zo belangrijk?
Zelf keuzes maken is direct verbonden met autonomie (de basisbehoefte om zelf te bepalen wat belangrijk voor je is) en het behoud van regie (de vaardigheid om autonomie in de praktijk te brengen door zelf weloverwogen beslissingen te nemen).
Het zijn ook deze twee factoren die beslissend zijn in het ontstaan én voorkomen van traumatische bevallingen (Stramrood 2011 en 2013). Toch is het de vraag of het echt kan, helemaal autonoom beslissingen nemen binnen een kort tijdsbestek en met de vaak grote emotionele kwetsbaarheid die met zwangerschap gepaard gaat; mensen zijn best complexe wezens en gevormd door een unieke mix van nature en nurture. Iemand die veilig gehecht is, emotioneel stabiel en met weinig krassen op de ziel, zal informatie anders verwerken en risico’s anders afwegen dan een door vroeg kindertrauma beschadigde zwangere met een angststoornis en dwingende schoonfamilie.
Wat is informed consent en informed refusal?
Informed consent is een breed gedragen en internationaal erkende ethische en juridische voorwaarde voor goede zorg (Van der Pijl, 2023). Het beschermt de lichamelijke integriteit van patiënten en voorkomt medische interventies tegen hun wil. Het is in de basis een simpel en absoluut gegeven:
Informed consent = niemand heeft het recht een medische handeling te verrichten zonder de expliciete toestemming van degene op wie de handeling van toepassing is. Met andere woorden: ‘ja’ is een antwoord op een voorstel of advies, maar ‘nee’ ook. Dat betekent dus dat:
Informed refusal = weloverwogen afzien van de medische interventie.
Informed consent is niet overal in het huidige geboortezorgsysteem geborgd: na analyse door onderzoeker Marit van der Pijl (2023) van 11.418 vragenlijsten over informed consent tijdens de bevalling (ingevuld door door in Nederland bevallen vrouwen), gaf 11,8% van de vrouwen aan dat er tijdens hun bevalling handelingen hadden plaatsgevonden zonder expliciete toestemming.
Welke hulpmiddelen zijn er om een keuze te maken?
Samen Beslissen (de meest gebruikte tool in de (geboorte)zorg) als BRAINS (een veel gebruikt instrument onder geboortewerkers als doula’s en veelvuldig gebruikt in diverse bevalcursussen) worden veel gebruikt in de geboortezorg. Het is de vraag of de nadruk bij dit soort modellen niet te veel ligt op keuzes maken als een rationeel proces en of het wel oog heeft voor de psychologische en contextuele invloed op ons gedrag. Ook zou je kunnen zeggen dat dit soort beslis-hulpmiddelen erg gericht zijn op het (voorkomen van) interventies, niet echt helpen om het probleem in kaart te brengen en bijvoorbeeld weinig oog hebben voor bijvoorbeeld de machtsdynamiek in de bevalkamer.
Een mooie ontdekking bij het maken van dit artikel, was het model van Yuill (2020). Zij stelt dat een keuzes maken een complex proces is en niet alleen een kwestie van zo veel mogelijk informatie verzamelen en daarna plussen en minnen tegen elkaar wegstrepen. De levensfilosofie in het algemeen en overtuigingen rondom zwangerschap en bevallen in het bijzonder spelen ook een grote rol in hoe iemand haar keuze maakt; iemand die bevallen als inherent gevaarlijk ziet, zal informatie over risico’s van een thuisbevalling anders duiden dan een zwangere die een groot vertrouwen heeft in het natuurlijke proces van baren.
Wat is de invloed van trauma op het maken van keuzes?
De wetenschap is redelijk eensgezind in de overtuiging dat trauma grote invloed heeft op de manier waarop mensen keuzes maken. Welk “script” iemand ontwikkeld, hangt nauw samen met ervaringen in de vroege kindertijd en dus met vroegkinderlijk trauma of zogeheten Adverse Childhood Experiences (ACE): negatieve jeugdervaringen zoals mishandeling, verwaarlozing en gebrek aan emotionele beschikbaarheid van primaire verzorgers (Felitti 1998). Experts zoals de Canadese psychiater en schrijver Gabor Maté (o.a. in zijn boek When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress uit 2003) benadrukken dat ACEs niet alleen direct trauma veroorzaken, maar ook de manier waarop we de wereld ervaren en op stress reageren veranderen.
Kan je als zorgverlener helpen bij het keuzeproces?
Zeker! Investeren in de relatie en (een zekere mate van) continuïteit bieden, draagt bij aan het gevoel van veiligheid bij de zwangere. En alleen in een veilige, niet hyperalerte en gestresste toestand is een mens in staat weloverwogen beslissingen te nemen. Neem de tijd dus, maak verbinding (en laat daarbij ook gerust iets van jezelf zien, graag zelfs) en ga proactief het gesprek aan over jouw manier van werken. Stimuleer het maken van een bevalplan en schuif het bespreken van de bevalling niet uit tot de laatste weken van de zwangerschap. Meer tips lees je in het volledige artikel.
Nog geen lid van Vraag de Vroedvrouw maar wel benieuwd naar het hele artikel? Word nu lid!
