Het werk van Van der Kolk heeft grote raakvlakken met (en werd geïnspireerd door) de polyvagaal theorie; begin jaren 90 van de vorige eeuw ontwikkeld door Stephen Porges. Onze zogeheten nervus vagus speelt volgens deze theorie een centrale rol in de manier waarop ons autonome zenuwstelsel reageert op veiligheid, stress en dreiging. Deze zenuw is onderdeel van het autonome zenuwstelsel en speelt een belangrijke rol in de regulatie van hartslag, ademhaling, spijsvertering en sociale verbinding.
In dit YouTube-filmpje wordt de theorie kort en makkelijk uitgelegd. In onze scholing Fysiologische baring & niet-vorderende baring gaat Margot ook uitgebreid in op deze theorie, net als in de 2 masterclasses ‘Hoe hou je je staande in de geboortezorg’ (2022). Voor zwangeren is er de webinar Fysiologie van geboorte, waar de polyvagaal theorie ook aan bod komt.
| Nu weet ik niet hoe het met jou zit, maar ik ben op biomedisch vlak geen kei, dus ik raadpleegde het Herseninstituut voor de juiste omschrijving van wat het zenuwstelsel nu precies is. Op hun website staat: “De hersenen en de ruggengraat vormen het centrale deel van het zenuwstelsel. Het perifere deel is de verbinding tussen het centrale stelsel, de spieren en de organen. De twee helften werken nauw samen om ervoor te zorgen dat je lichaam goed kan aangeven wat het voelt en nodig heeft. Het zorgt er ook voor dat we op de juiste manier reageren op informatie (prikkels) van buitenaf.” En: “Het perifere zenuwstelsel wordt onderverdeeld in het autonome en het somatische zenuwstelsel. Het autonome stelsel is betrokken bij automatische processen en reflexen zoals ademen. We hebben hier dus geen invloed op. Het bestaat uit twee delen: het sympathische deel, dat aanzet tot actie in tijden van stress en opwinding, en het parasympathische deel, dat energie en middelen bespaart tijdens ontspanning.” |
Terug naar de polyvagaal theorie. De nervus vagus heeft volgens deze theorie twee kanten (of ‘takken’):
- De ventrale vagus ondersteunt het sociale betrokkenheidssysteem. Wanneer we ons veilig voelen, activeert de ventrale vagus een staat van ontspanning en verbondenheid. Dit geeft een stabiele hartslag, regelmatige ademhaling en een open houding voor sociale interactie. Het helpt ons om contact te maken met anderen en stress te verminderen.
- Daar tegenover staat de dorsale vagus: bij extreme stress en geen directe mogelijkheid om te vluchten of vechten, kan de dorsale vagus geactiveerd worden. Dit overlevingsmechanisme leidt tot een freeze-reactie (verlamming of bevriezing) en mogelijk dissociatie.
Samengevat verloopt de reactie op dreiging volgens de polyvagaal theorie als volgt:
- Als we ons veilig voelen → We bevinden ons in de ventrale vagale staat (sociale betrokkenheid, rust, veiligheid).
- Als we ons bedreigd voelen → Het sympathische zenuwstelsel wordt geactiveerd (vechten of vluchten).
- Als de dreiging te groot wordt → De dorsale vagale staat neemt over (bevriezen of instorten).